Quo Vadis?
Risky Banking Business

Inleiding 

Wie nu nog gelooft dat banken ooit "goede huisvader"-aandelen kunnen zijn, zal wellicht van dit idee genezen zijn door de ontwikkelingen van de voorbije week. Daags na het failliet van Silicon Valley Bank [SVB], kwam zorgenkind Credit Suisse met een onfeilbaar gevoel van slechte timing met het zoveelste schandaal op de proppen. Er is geen gebrek aan nieuws en artikels over de bancaire problemen, maar Quo Vadis zal, zoals steeds, pogen om duiding te geven bij de actualiteit vanuit een origineel perspectief. Deze editie concentreert zich op het wedervaren van SVB als pars-pro-toto voor de enorme risico's eigen aan het klassieke bankieren. Credit Suisse, dat vandaag noodgedwongen fuseert met UBS, heeft met SVB gemeen dat de bank slecht werd beheerd, maar is overleden aan een ander gif. Credit Suisse is (bijna) ten onder gegaan aan de gevolgen van de Wet van Price, die in een ander artikel aan bod zal komen. 

SILICON VALLEY BANKRUPTCY 

Het belang van de banksector voor de economie mag niet onderschat worden. Valt de banksector, dan valt de economie. Dit werd nog eens duidelijk tijdens de Grote Financiële Crisis, waarbij het alle hens aan dek was om de economie vlottend te houden. Onmiddellijk na de crisis is een golf van nieuwe en strakkere regulering over de internationale banksector gerold. Het is sindsdien al "compliance" (i.e. het conformeren met wet- en regelgeving zoals Anti Money Laundering) en "stress testing" wat de klok slaat. Een redelijk mens zou dan verwachten dat er daarom niet al te veel lijken meer uit de bancaire kasten zouden vallen, waarbij je natuurlijk ook niet een volledige maagdelijkheid mag verwachten van de banksector. Het zal velen onder u misschien verbazen, maar bankiers zijn ook mensen! Ondergetekende was trouwens ook ooit bankier. 

Agent Orange 

Het toezicht op de banksector is voor kleinere instellingen minder streng dan voor de grote, "systeembanken" genoemd. Die benaming geeft aan dat ze in hun val het hele financiële en economische systeem kunnen meeslepen. BNP Paribas Fortis, JP Morgan of Credit Suisse zijn evidente systeembanken. Maar waar ligt de lat voor de talrijke mindere bancaire goden? In 2010 werd in Amerika de Dodd-Frank Act door het Congres gejaagd. Die bepaalde dat elke bank met meer dan 50 miljard dollar aan activa voortaan als een systeembank zou worden beschouwd. Systeembanken worden onderworpen worden aan stresstesten die de weerstand van de bank meten onder extreme scenario's. Ze moeten ook voldoen aan strenge eisen qua minimale liquiditeit. Onder president Trump werd in 2018 de drempel om als systeembank te worden beschouwd echter verhoogd tot 250 miljard dollar omdat volgens Orange Man Bad de regulering vele kleinere banken versmachtte. Volgens Dennis Kelleher, de voorzitter van de non-profit Better Markets, was de wet een ramp: "The law reduced stress testing, it reduced collateral calculations, it reduced the supervisory stress test and it enabled them not to publicly conduct or report their own company-run stress tests". "It blew a hole in several of the key financial stability protection rules."¹ 

SVB, wiens CEO trouwens had gelobbyd om Trumps wet erdoor te krijgen, bleef met haar activa van 185 miljard dollar wellicht niet toevallig onder deze grens om zo onder een relatief soepel toezicht te staan. Hoe soepel dan wel, werd duidelijk naarmate we meer vernamen over het débacle. 

Bank = (soort) hefboomfonds 

Iedereen weet dat Investment banking riskant is. Maar het traditionele, zogezegd saaie, bankieren is zo mogelijk nog veel riskanter. Deposito- en kredietbanken gebruiken (verder gewoon "banken" genoemd) een structureel gigantische financiële hefboom. De activa van een bank zijn typisch een veelvoud van het eigen vermogen. Er is dus niet zoveel onheil nodig om het eigen vermogen van een bank weg te blazen. Zeker niet als je overdrijft zoals bijvoorbeeld het toenmalige Dexia heeft mogen ondervinden. Tussen 2000 en 2008 was het balanstotaal van Dexia gegroeid van 258 miljard euro tot 651 miljard euro, zowat anderhalve keer het Belgische bbp. Tegenover dit ontzagwekkend groot balanstotaal stond ontzagwekkend weinig eigen vermogen. Aan de vooravond van de Grote Financiële Crisis bedroeg de balanshefboom van Dexia 80 (!) keer het eigen vermogen. Dexia werd niet voor niets het grootste hefboomfonds ter wereld genoemd. 

Na de Grote Financiële Crisis is de bancaire balanshefboom weliswaar ingeperkt, maar deze blijft onvermijdelijk hoog. Het "kern" eigen vermogen (dit is het meest robuuste eigen vermogen en bestaat uit het kapitaal + de reserves + de overgedragen winst) van de meeste banken bedraagt zowat 7% van de (tastbare) activa², een balanshefboom van 14. Dergelijke ratio's zouden bij een doorsnee industrieel bedrijf leiden tot totale paniek. Neem AB INBEV als voorbeeld van een industrieel bedrijf waarvan wordt gezegd dat het dringend zijn schulden moet afbouwen. Daar bedraagt de balanshefboom minder dan 3 keer het eigen vermogen. Waar maken die zich zorgen over, zou een bankier denken? Bij banken moeten de hefboomratio's weliswaar genuanceerd worden door aan de activa een weging toe te kennen op basis van hun risicoprofiel. Men spreekt dan over "risicogewogen" activa. Een bancair krediet aan een onderneming of een land met een hoog risicoprofiel (kredieten vind je bij een bank terug aan de actiefzijde van de balans) zal een hogere weging krijgen dan een investering in de overheidsobligaties van een sterk land.³ 

Banken zijn dus eigenlijk een soort hefboomfondsen. Vooraleer u de pek en veren bovenhaalt om de banksector ermee in te smeren, weet dat de hoge hefboom eigen aan het bancaire model nodig is om de economie te doen groeien. Opdat de economie zou kunnen groeien, is bancair krediet nodig. Mocht ondernemingsfinanciering enkel verleend worden door investeerders zoals pensioenfondsen of verzekeringsmaatschappijen (die financiering verlenen door in te tekenen op obligaties uitgegeven door ondernemingen) dan zou de economie niet groeien omdat enkel bestaand geld wordt gerecycleerd. Opdat de economie zou kunnen groeien, moet de geldhoeveelheid groeien (en/of de omloopsnelheid ervan verhogen). Geld kan gecreëerd worden door centrale banken, maar de meeste geldcreatie gebeurt door commerciële banken. Commerciële banken creëren geld door het toekennen van kredieten. In het Engels wordt dit mooi aangegeven door te stellen dat "Banks make loans". Kredieten zijn nieuw geld, en niet uitgeleende deposito's zoals doorgaans gedacht wordt. Het is net omgekeerd: niet deposito's leiden tot kredieten maar kredieten leiden tot deposito's. Wanneer u bijvoorbeeld een hypothecair krediet aangaat, dan creëert uw bank nieuw geld, uit het niets, door een eenvoudige druk op de knop van een computer. Dit nieuw geld wordt dan op uw rekening gestort in de vorm van een deposito, waarmee u dan de woning kan betalen. Zo kan de economie groeien. Uw hypothecair krediet is nieuw geld dat in de economie wordt gepompt en zo de economische groei stimuleert.⁴ 

In tegenstelling tot de gangbare gedachte, zijn het dus niet alleen de centrale banken die instaan voor de geldcreatie, maar ook en zelfs vooral de commerciële banken. Indien de balanshefboom van de banken sterk zou worden ingeperkt, zou de economische groei er sterk onder lijden omdat te weinig geld zou worden gecreëerd in de vorm van krediet. In sommige landen wordt om religieuze of culturele redenen krediet verboden of aan banden gelegd. Daar staat een prijs tegenover omdat de economische groei daardoor sterk wordt bemoeilijkt. De hoge hefboom van de banken is in die landen een kwaad, maar bij ons een noodzakelijk kwaad. 

SVB, no problem 

Vanwege de structureel hoge balanshefboom, is het evident dat banken buitengewoon veel aandacht moeten besteden aan de kwaliteit van de activa op hun balans. SVB verschafte relatief weinig krediet en kreeg de voorbije jaren een massa deposito's binnen. Ze herbelegde deze deposito's in Amerikaanse staatsobligaties die zo, bij gebrek aan kredietverlening, een zeer groot deel van het actief uitmaakten. Niets aan de hand zo te zien. Amerikaanse staatsobligaties zijn zowat de veiligste belegging ter wereld op het vlak van falingsrisico. Ze hebben in feite nul falingsrisico. Amerika is immers een monetair soeverein land. Het beschikt over zijn eigen munt en het geeft enkel overheidsschulden uit in zijn eigen munt. Amerika heeft dus wat de "Power of the Purse" wordt genoemd. Hiermee wordt niet verwezen naar de indrukwekkende capaciteit van dames om veel geld uit te geven bij het shoppen, maar naar het feit dat Amerika via zijn centrale bank zoveel dollars kan creëren als het wil. De centrale bank, de Federal Reserve, kan desgewenst in één dag de volledige Amerikaanse staatsschuld, vandaag zo'n 28 biljoen dollar, wegtoveren. Het volstaat dat ze met haar computer 28 biljoen dollar creëert uit het niets en daarmee de volledige Amerikaanse staatsschuld opkoopt, Quantitative Easing tot aan het gaatje. Om die vervolgens eeuwig op haar balans aan te houden of de obligaties te vernietigen. Amerika kan enkel in wanbetaling gaan op haar overheidsschuld indien ze dit zelf wil, bijvoorbeeld door te weigeren het schuldplafond te verhogen, wat nooit is gebeurd en wellicht nooit zal gebeuren. SVB toonde zich dus erg voorzichtig op het vlak van haar beleggingen. Geen subprime of andere toxische activa te bespeuren. Bravo SVB! 

SVB, yes problem 

Amerikaanse staatsobligaties mogen dan de facto geen falingsrisico hebben, ze hebben wel een renterisico. Hoe langer hun looptijd (duratie), hoe gevoeliger ze zijn aan bewegingen van de rente (mijn excuses aan de financiële experten onder u voor deze uitleg, maar Quo Vadis richt zich ook in enige mate tot een ruimer publiek). En daar liep het fout bij SVB. SVB had massaal veel Amerikaans staatspapier gekocht aan zeer lage rentes (circa 1,5%). Door de zeer scherpe stijging van de rente daalden deze obligaties fors in waarde. Van een beetje bankier zou je verwachten dat ze het renterisico zouden hebben ingedekt om hun obligatieportefeuille te vrijwaren van de impact van rentestijgingen, maar nu blijkt dat ze dat bij SVB gewoon vergeten waren. Oeps. Tussen april 2022 en januari 2023 was er blijkbaar geen hoofd Risk Management in functie bij SVB (!). En de doorgedreven thuiswerken cultuur eigen aan Silicon Valley zorgde ervoor dat de SVB-medewerkers nauwelijks op kantoor kwamen, wat risicocontrole heeft bemoeilijkt. De gebrekkige indekking van het renterisico en de afwezigheid van een verantwoordelijke voor risicobeheer zijn al ongelofelijk genoeg op zich, maar het is al even ongelofelijk dat de Amerikaanse toezichthouder dit niet wist of naliet in te grijpen. SVB mag dan geen systeembank zijn, het was wel de zestiende grootste bank in de VS en het tweede grootste bankroet in de Amerikaanse geschiedenis. Er is niet alleen een probleem van bancair wanbeheer maar ook van bancair toezicht. Zitten er nog lijken in de kast van de Amerikaanse middelgrote banken? Hun beurskoersen zijn niet voor niets ingestort. 

Frank Vranken, CIO bij Edmond de Rothschild, wijst terecht op het belang van de Amerika's middelgrote - veelal regionale - banken: "First Republic Bank getting a lifeline is a bad omen for all regional banks. Thinking the smaller US banks matter less is completely wrong. Banks with assets below 250 bioUSD ensure about 50% of all US commercial & industrial loans, 60% of all residential real estate loans, 80% of all commercial real estate loans and 45% of consumer lending. No doubt the loan markets volumes will tumble and thus become very restrictive. According to Goldman Sachs this effect concurs with a 50 bp rate hike. JP Morgan argues even 100 bp". 

En het mag verbazing wekken dat Greg Becker, de CEO van SVB, een lid was van de regionale Fed Board die toezicht uitoefende op ... SVB. 

Thank you Greg! 

SVB zal de geschiedenis ingaan als de bank die vakkundig door haar eigen CEO het bankroet werd ingepraat. Het was Becker die het vuur aan zijn eigen lont stak en daarna op de blaren moest zitten. Op 8 maart meldden Becker en zijn team dat SVB 1,8 miljard dollar aan verliezen moesten slikken op de verkoop van een stuk van haar obligatieportefeuille die nodig was om de uitstroom van deposito's op te vangen en dat ze daarom planden om 2,25 miljard dollar vers kapitaal op te halen. Er is niets mis met transparantie, maar als bankier moet je uiterst omzichtig omspringen met het brengen van slecht nieuws. Je mag het niet verbergen, maar je moet je woorden en acties wikken. Becker had er beter aan gedaan om eerst op een meer discrete wijze een private kapitaalronde te organiseren en dit des te meer omdat op dat moment de kapitaalbuffers van de bank nog sterk genoeg waren.⁵ En Beckers aankondiging kwam op hetzelfde moment als het nieuws dat cryptobank Silvergate in slechte papieren zat. Heeft de ondoordachte transparantie van SVB te maken met de wereldwijde reguleringsmanie waarbij ondernemingen verplicht worden een bibliotheek aan rapportering te publiceren? 

 

Becker maakte op 9 maart ook nog eens de klassieke fout om te toeteren dat er geen reden tot paniek is, wat natuurlijk altijd een garantie op totale paniek is geweest. En hij is niet alleen onvoorzichtig, maar blijkbaar ook corrupt. Hij heeft voor 3,6 miljoen dollar SVB-aandelen gedumpt op 27 februari, twee weken voorafgaand aan het bankroet. Volgens de New York Times had hij rond die tijd een telefoontje van Moody's gekregen om hem te waarschuwen dat de obligaties van SVB een rommelstatus zouden aangemeten krijgen indien hij geen actie ondernam.⁶ Andere topmanagers van SVB volgden het voorbeeld van Becker: SVB Chief Financial Officer Daniel Beck verkocht diezelfde dag voor $575.180 aandelen. In de dagen na de verkoop sprak Becker niettemin vol vertrouwen tot een publiek van investeerders, Wall Street-analisten en technologie-executives die een technologieconferentie bijwoonden in het Palace Hotel in San Francisco.⁷ Greg Becker vertrok naar verluidt daags na het faillissement naar zijn buitenverblijf in Hawaï, waar hij in bermuda-tenue werd gesignaleerd (Dit werd aan Quo Vadis bevestigd door meerdere onbetrouwbare bronnen uit de rioolpers!), iets waarvoor we de man, die vorig jaar ook al voor $30 miljoen aandelen SVB had verzilverd, natuurlijk stiekem benijden. 

Thank you, Peter! 

In het verleden hadden banken nog het fatsoen om wat tijd te laten voor ze failliet gingen, zodat je nog een kans had om je geld eruit te halen als je er snel bij was, maar de snelheid waarmee SVB failliet ging is ongezien. Een van de redenen is dat SVB ook een zeer hoog concentratierisico had in haar klantenportefeuille. SVB heet niet voor niets Silicon Valley Bank. De bank is een begrip in de Valley. De meeste van haar klanten zijn of waren private equity fondsen en startups en hun management, friends and family. Startups moeten zich noodgedwongen financieren met eigen vermogen omdat ze de cashflows ontberen om de periodieke rentebetalingen en aflossingen eigen aan financiële schulden te kunnen dragen. Ze hebben dus relatief veel cash op de balans om hun lopende kosten te kunnen betalen, die ze in dit geval uit sympathie deponeerden bij SVB. Durfkapitalisten halen vaak geld op bij investeerders dat slechts gradueel wordt belegd. Ook zij deponeerden massaal veel cash bij SVB. Samen vormen ze een hechte gemeenschap. Een sterke klantenniche kan iets fantastisch zijn, maar niet wanneer een niche een zinkgat wordt. Toen de Tech gemeenschap lucht kreeg van de grote verliezen op de obligatieportefeuille van SVB door de ongelukkige uitspraken van Becker, ging het nieuws rond als een lopend vuurtje, waarbij druk gebruik werd gemaakt van de onvermijdelijke sociale media. Techmiljardair Peter Thiel - en hefboomfondsmiljardair Bill Ackman - worden met de vinger gewezen als de digitale brandstichters. De Washington Examiner⁸ windt er geen doekjes om: 

"Tech mogul and Republican campaign donor Peter Thiel is being accused of sparking the run on the bank that forced regulators to close down Silicon Valley Bank. Journalists and critics have turned their focus on Thiel in the wake of SVB's collapse, accusing him of influencing businesses to withdraw their funding from the bank. His efforts are thought to be the first that eventually sparked the bank run, leading to California regulators intervening. "To be clear, SVB did not properly hedge its risks against two threats, 1) concentration of influence by Peter Thiel, 2) rising interest rates," tweeted investigative journalist Dave Troy. "That was mismanagement, but it still wasn't fraud, and they still have sufficient assets to meet nearly all of the bank's obligations." "There should be more scrutiny of Peter Thiel and Bill Ackman for yelling fire in a crowded theater in this SVB collapse," tweeted CNBC host Sara Eisen ... Thiel's venture capital firm Founders Fund had pulled all of its funding from SVB as of Thursday morning, according to Bloomberg. The company also advised its portfolio companies to withdraw their money from the bank, saying there was no downside to moving their money out of the bank. The timing has led some to conclude that the investor's actions may have led to mass withdrawals." 

Het fundamentele probleem van het failliet ligt natuurlijk bij het ondoordachte beleid van SVB, maar dezelfde investeerders die SVB groot hebben gemaakt, hebben SVB ook mee de afgrond ingeduwd door een klassieke bankrun te veroorzaken. Je eigen centen weghalen, tot daaraan toe, maar andere aansporen hetzelfde te doen, niet netjes. De paniek was ook te verklaren vanuit het gegeven dat vele klantendeposito's groter waren dan de 250.000 dollar die door de FDIC (Federal Deposit Insurance Company) worden gewaarborgd. Alles daarboven dreigden de klanten in kwestie kwijt te spelen. Naarmate meer klanten hun deposito's weghaalden, moest SVB meer staatsobligaties verkopen om liquiditeiten vrij te maken, waardoor de gerealiseerde verliezen pijlsnel opliepen, waardoor de paniek nog groter werd, waardoor ... Tot de muziek stopt. In het pre-digitale tijdperk kon de oproerpolitie bankruns vertragen door klanten zonodig neer te knuppelen voor de ingang van de bankkantoren, maar vandaag wordt geld weggehaald via een app. Op 10 maart, minder dan 2 volle dagen na de desastreuse verklaringen van Becker, was het game over voor SVB, dat er niettemin toch in slaagde om diezelfde dag nog de bonussen met betrekking tot boekjaar 2022 aan zijn Amerikaanse medewerkers uit te keren. 

Risky business 

De run op SVB is de zoveelste illustratie van hoe riskant bankieren eigenlijk wel is. Het bancair systeem is niet alleen behept met een enorme financiële hefboom, maar valt of staat ook met het vertrouwen in de instelling of de instellingen. En vertrouwen komt te voet en vertrekt te paard. De val van SVB is terug te voeren tot de ongelukkige verklaringen van de CEO, maar soms volstaat een fait divers om het vertrouwen onderuit te halen. Zo ontstond aan het eind van de jaren tachtig een bankrun in Hong Kong toen zich aan de ingang van een patisserie een lange file vormde die reikte tot aan een nabijgelegen bankkantoor. Een smakelijk misverstand. De geschiedenis staat stijf van de bankruns, de ene al meer gefundeerd dan de andere. De Grote Financiële Crisis van 2008-2009 is een spiegelbeeld van de Grote Financiële Paniek van 1907. Die brak uit toen de Knickerbocker Trust, het toenmalige Lehman Brothers, werd geschorst nadat de New York Clearing House - de toenmalige lender of last resort voor de Federal Reserve die rol overnam - en vervolgens (Mister) J.P. Morgan hadden geweigerd de Trust bij te springen. 

 

Zijn banken gedoemd om failliet te gaan? Dat is natuurlijk een brug te ver. Een meer genuanceerd uitspraak is dat banken verduiveld goed moeten uitkijken wat ze doen. Het is één van de redenen waarom centrale banken in het leven geroepen zijn. De commerciële banksector alleen staat door de aard van zijn model bijna garant voor een onuitputtelijke opvolging van nieuwe crisissen. De centrale banken moeten daarom steeds klaar staan om bij te springen om te vermijden dat een kleine crisis een Grote Crisis wordt. Waarbij het risico op het aanmoedigen van roekeloos gedrag altijd om de hoek loert. 

Het wedervaren van SVB is tenslotte slecht nieuws voor andere kleinere of middelgrote banken met een vermogend cliënteel. Het zal klanten aanzetten om voortaan hun cash te deponeren bij de grote systeembanken. En de nieuwe golf van regulering zal vooral de kleinere spelers pijn doen, waardoor nieuwe fusies onvermijdelijk worden. De concentratie in de banksector - cf. de fusie tussen Credit Suisse en UBS - zal dus verder oplopen. Waardoor het systeemrisico nog verder oploopt. 

FORTRESS EUROPE 

Moeten we in Europa beducht zijn voor onze eigen SVB? Het failliet van Lehman Brothers ging gepaard met het failliet van een rist Europese, en zowat alle Belgische, grootbanken. Druppelt het in Europa wanneer het regent in Silicon Valley? De Credit Suisse saga buiten beschouwing gelaten, hoeft daar niet al te veel vrees voor te bestaan. De balans van de Europese banken is anders samengesteld dan deze van de Amerikaanse. Europese banken hebben relatief weinig schuldeffecten (zoals de Amerikaanse overheidsobligaties aangehouden door SVB) op de balans staan waardoor ze minder gevoelig zijn aan de afwaardering van de marktwaarde van deze effecten. Moody's rekent voor dat effectenoverheidsobligaties slechts 11% innemen van het balanstotaal van de banken uit de Eurozone. Europese banken houden ook gemiddeld zo'n 16% van hun activa aan bij de centrale bank, wat ze vrij liquide maakt, waardoor ze enige weerstand kunnen bieden tegen de eerste fase van een potentiële bankrun. En alles wijst erop dat het bancaire toezicht in de eurozone beter is dan het Amerikaanse. En maar goed ook. 

Jan Longeval 

Voetnoten

^{1) Hutzler, Alexandra, What to know about the Trump-era rollback of bank rules and Silicon Valley Bank's demise, ABC News, March 15, 2023.}  

^{2) Crise bancaire, quoi de neuf ? Les Cahiers Vert de l'Economie, 20 mars 2023.} 

^{3) De regelgeving over het minimum eigen vermogen dat een bank moet aanhouden, is zeer complex. Laten we het hier houden op het vermelden van de zogenaamde Tier 1 Capital Adequacy Ratio. Deze meet de verhouding tussen het kern eigen vermogen en de risicogewogen activa. Onder de Bazel III regulering moet deze ratio minstens 6% bedragen, met verschillen van land tot land. De meeste banken houden ook bijkomende kapitaalbuffers aan.}  

^{4) Maar helaba, wat gebeurt er dan wanneer iemand geld overschrijft van bank A naar bank B? Bank B kan dit geld, dat dus geen nieuw geld betreft, beleggen in obligaties of parkeren bij de centrale bank of bij andere banken. En wat gebeurt er wanneer je de hypothecaire lening terugbetaalt? Dan vernietig je geld. Geen probleem voor de economische groei zolang het totale volume aan hypothecaire leningen maar blijft toenemen (zonder excessen).}  

^{5) Egan, Matt, March 13, 2023, ‘Absolutely idiotic’. SVB insider says employees are angry with CEO, CNN Business.}  

^{6) Farrell, Maureen, March 14, 2023, Inside the Collapse of Silicon Valley Bank, The New York Times.} 

^{7) Dukakis, Ali, March 18, 2023, SVB execs sold millions of their company stock in lead up to collapse, federal disclosures show, ABC News.}  

^{8) Hutton, Christopher, March 13, 2023, SVB collapse: Peter Thiel’s role scrutinized as spark of bank run, www.thewashingtonexaminer.com.}